يبوست
جريان تشكيل مدفوع
در جريان هضم غذا مواد مفيد و قابل استفاده در روده كوچك جذب مي شود و بخش ناچيزي بصورت غير قابل جذب وارد روده بزرگ مي شود. اين بخش غير قابل جذب عمدتا مواد فيبري (پلي ساكاريدهاي موجود در غشاء سلول هاي گياهي) و منشاء آن ها دانه غلات و حبوبات است. در روده بزرگ عمدتا آب و املاح جذب مي شود و آنچه نهايتا دفع مي شود در يك فرد سالم معادل 400-200 گرم مدفوع در 24 ساعت است. حدود 75 درصد وزن مدفوع آب است و 25 درصد ديگر مواد جامد است. محتويات مواد جامد مدفوع عمدتا از لاشه ميكروبها و مواد فيبري تشكيل شده است. بنابراين وزن و قوام مدفوع در هر فرد بستگي به ميزان آب موجود در آن و حجم مواد فيبري دارد. درصد مواد فيبري در مدفوع بستگي كامل به ميزان مصرف اين مواد در رژيم غذايي دارد و حجم آب مدفوع بستگي به حركات دودي روده بزرگ (طول مدت ماندگاري مواد دفعي در روده بزرگ و فعاليت روده بزرگ در جذب آب مدفوعت) دارد. در افرادي كه مقدار زيادي فيبر مصرف مي كنند (نان گندم و جو سبوس دار،حبوبات و ...) و حركات دودي روده بزرگ طبيعي نيز دارند. حجم مدفوع در 24 ساعت ممكن است به 400 گرم برسد.
تعريف يبوست
نزديك به نيمي از افراديكه با شكايت يبوست به پزشك مراجع مي كنند طبق تعريف يبوست ندارند اغلب اين افراد از ميزان و يا نحوه دفع مدفوع شكايت دارند. تعداد دفعات اجابت مزاج در افراد مختلف جامعه متفاوت است و از 3 بار در روز تا 3 بار در هفته محدوده طبيعي تلقي مي شود. به همين دليل به وجود آمدن تغيير در تعداد دفعات اجابت مزاج در هر فرد نسبت به وضعيت معمولي او (كاهش تعداد دفعات اجابت مزاج) بايد يبوست تلقي شود ولي اگر كسي هميشه يكبار در هر روز اجابت مزاج دارد اين فرد يبوست ندارد. حجم و شكل مدفوع نيز بستگي كامل به نوع رژيم غذايي فرد دارد و كاهش قابل توجه مواد فيبري در غذا مي تواند منجر به مدفوع كم حجم و خشك شود كه با تغيير رژيم غذايي اصلاح مي شود.
علائم يبوست
علائم زير ممكن است همراه با يبوست وجود داشته باشد:
- احساس پري در مقعد
- احساس نفخ و گاز
- احساس نياز به دفع فوري مدفوع اما عدم توانايي در دفع كامل
- درد شكم و گرفتگي عضلات شكم
- تهوع
علل يبوست
يكي از علل مهم يبوست مصرف غذاي كم فيبر و كم آب است. در مسافرت كه معمولا رژيم غذايي عادي شما عوض مي شود، مي تواند يبوست ايجاد گردد. خانم هاي حامله اغلب يبوست پيدا مي كنند. علل ديگر يبوست عبارتند از: كم تحركي، استفاده نادرست از مسهل ها، مصرف داروهاي خاص (از قبيل داروهاي ضد درد، مدرها و آنتي هيستامين ها) يا عدم اختصاص وقت كافي براي عمل دفع مدفوع مي باشد. بيماري هايي از قبيل ديابت و كم كاري تيروئيد نيز ممكن است باعث يبوست شوند.
بررسي هاي لازم
بيشتر اوقات علت يبوست يك مسئله جدي نيست اما در موارد نادر، يبوست مزمن ممكن است علامت انسداد يا ناهنجاري در روده بزرگ باشد. پزشك شما مي تواند براي بررسي علت يبوست شما را تحت آزمايش قرار دهد تا علت زمينه اي را پيدا كند.
سابقه پزشكي شما
پزشك شما ممكن است مطالبي از اين قبل بپرسد:
- اخيرا چه داروهايي مصرف نموده ايد؟ (مسكن، ضد افسردگي)
- چه مدت است كه اين علائم را داريد؟
- چه نوع غذاهايي ميل مي كنيد؟
- فعاليت معمول شما چقدر است؟
- آيا مشكلات پزشكي ديگري داريد؟
- آيا شما معمولا از مسهل يا تنقيه استفاده مي كنيد؟
- آيا همزمان با دفع مدفوع درد و يا خونريزي داريد؟
آزمايش ها
براي كنار گذاشتن علل جدي يبوست معايناتي انجام مي شود. معمولا نمونه مدفوع و خون جهت آزمايش گرفته مي شود. انجام سيگموئيدوسكوپي ممكن است لازم باشد. طي اين آزمون، پزشك درون روده بزرگتان را به وسيله يك دستگاه بخصوص مشاهده مي كند. ممكن است يك عكس برداري ويژه با اشعه ايكس كه تنقيه با باريم ناميده مي شود، نيز انجام شود. براي اين آزمون روده بزرگ توسط محلول باريم دار پر مي شود، سپس عكس هايي با اشعه ايكس از كل روده بزرگتان گرفته مي شود.
درمان يبوست
بعد از بررسي شما يك طرح درماني مناسب توسط پزشكتات توصيه ميشود. اين درمان مي تواند خوردن فيبر بيشتر، انجام ورزش بيشتر و پرهيز از مصرف زياد از حد مسهل ها و يا قطع داروهاي غير ضروري باشد.
فيبر بيشتري بخوريد
يكي از بهترين راه هاي درمان شما مصرف غذاهاي با فيبر زياد است. بهترين منبع فيبر، غلات (جو، گندم) و سپس حبوبات است. سبزيجات نيز داراي فيبر قابل توجهي هستند. مواد فيبردار حجم مدفوع را زياد و دفع آن را از روده بزرگ تسريع مي نمايد. نوشيدن مايعات كافي هم توصيه مي شود.
مرتب ورزش كنيد
ورزش منظم به بهبود كار روده بزرگ و رفع يبوست كمك مي كند. درباره شروع برنامه ورزشي از پزشكتان سوال كنيد. از مصرف مزمن و طولاني مدت مسهل پرهيز كنيد. مسهل ها روده بزرگ را تحريك مي كنند تا سريع تر كار كند. مصرف مداوم مسهل ها مي تواند سبب كش آمدن و ضعيف شدن روده بزرگ گردند و نهايتا ممكن است روده بزرگ بدون آن ها اصلا كار نكند. پزشكتات مي تواند به شما در قطع وابستگي به مسهل ها كمك نمايد. در هر صورت، هرگز قبل از مشورت با پزشك آن ها را مصرف نكنيد.
مواد پر فيبر
مواد غذايي زير حاوي فيبر هستند و در پيشگيري درمان يبوست مي توانند موثر باشند:
- غلات پر فيبر
- حبوبات (نخود، لوبيا، عدس، لپه، باقلا)، سبوس گندم و جو
- سبزيجات (مانند گل كلم، هويج و نخودسبز)
- ميوه هاي تازه بخصوص سيب، گلابي و ميوه هاي خشك مانند كشمش و برگه زردآلو
- گردو، فندق، بادام و غلات (بخصوص حبوباتي از قبيل عدس و لوبيا قرمز)
- استفاده روزانه از سالاد و كاهر همراه با يك قاشق غذاخوري سبوس گندم بعلاوه روغن زيتو ن و آب ليمو كمك كننده است.
- توصيه مي شود مصرف برنج را محدود نماييد و بجاي آن نان جو يا سنگك استفاده نماييد.
بررسي و معالجه يبوست شديد و مقاوم
اكثر قريب به اتفاق افرادي كه يبوست دارند، با درمان هاي معمولي خوب مي شوند. وقتي يبوست شديد باشد و بيمار با درمان هاي معمول بهبودي پيدا نكند لازم است بررسي دقيقتري از جمله اندازه گيري مدت زمان عبور مواد از روده بزرگ را با عكس برداري مخصوص انجام گردد. در اين بررسي معمولا بيمار تعداد 60 عدد از قرص هاي كوچكي را مي خورد و پس از چند روز با عكس برداري ساده شكم طول مدت عبور مواد از روده بزرگ تعيين مي گردد. بر اساس نتيجه اين كار در مورد درمان طبي و يا جراحي روده بزرگ تصميم گيري مي شود.
